Trên cơ sở Kế hoạch số 2517/KH-UBND ngày 20/9/2023 và Quyết định số 383/QĐ-UBND ngày 20/8/2024 về cơ cấu lại ngành nông nghiệp giai đoạn 2021 - 2025, tỉnh đã cụ thể hóa mục tiêu phát triển HTXNN gắn với chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, đặc biệt ở các vùng trọng điểm cà phê, hồ tiêu, lúa gạo, thủy sản nước ngọt và nuôi trồng trên hồ chứa.
Trong lĩnh vực thủy sản, Sở Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với các huyện Chư Păh, Phú Thiện, Krông Pa, Ia Pa triển khai các mô hình tổ hợp tác nuôi cá lồng bè và HTX thủy sản nhỏ nhằm gắn kết người nuôi, tạo vùng sản xuất hàng hóa tập trung, hướng đến truy xuất nguồn gốc và cấp chứng nhận VietGAP thủy sản nội địa.
Củng cố nguồn lực và hạ tầng phục vụ phát triển HTX nông nghiệp, thủy sản
Để bảo đảm nguồn lực triển khai, UBND tỉnh Gia Lai đã bố trí ngân sách từ cả nguồn Trung ương và địa phương trong kế hoạch vốn đầu tư công trung hạn 2021 - 2025, đồng thời lồng ghép với các Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số - miền núi.
Tổng vốn đầu tư phát triển cho chương trình hỗ trợ kinh tế tập thể, hợp tác xã giai đoạn này lên tới 20 tỷ đồng, trong đó ưu tiên cho hệ thống hạ tầng phục vụ chế biến, bảo quản nông - thủy sản, máy sấy, nhà xưởng và cơ giới hóa đồng bộ. Riêng HTXNN Chư A Thai (huyện Phú Thiện cũ) - đơn vị có hoạt động chế biến gạo và hỗ trợ tiêu thụ nông sản, được hỗ trợ hơn 1,7 tỷ đồng để đầu tư dây chuyền máy móc, đồng thời vay thêm 800 triệu đồng từ Quỹ hỗ trợ phát triển HTX của tỉnh để mua thiết bị phục vụ sản xuất.
Cùng với đầu tư hạ tầng, tỉnh cũng đẩy mạnh đào tạo và đưa lao động trẻ có trình độ cao đẳng, đại học, sau đại học về làm việc tại HTXNN theo Kế hoạch 1551/KH-UBND ngày 22/6/2023, với tổng kinh phí hơn 1,6 tỷ đồng hỗ trợ 21 HTXNN. Đây là lực lượng nòng cốt giúp đổi mới tư duy quản trị, ứng dụng chuyển đổi số, phát triển sản phẩm OCOP và thương mại điện tử - trong đó có các sản phẩm nông - thủy sản đặc trưng địa phương như cá rô phi, cá trắm, tôm càng xanh, mật ong rừng, sản phẩm dược liệu từ vùng hồ thủy điện.
Đáng chú ý, Gia Lai cũng là địa phương đầu tiên của Tây Nguyên đưa tiêu chí kinh tế tập thể tham gia bảo vệ môi trường thủy vực hồ chứa vào nội dung xây dựng nông thôn mới nâng cao. Một số HTX kết hợp nuôi cá lồng trên hồ Ia Mơ Nông, Ia Ring, cùng mô hình “HTX du lịch - thủy sản” đang được thử nghiệm gắn với du lịch cộng đồng, góp phần phát huy lợi thế mặt nước và phát triển thủy sản bền vững.
Nhiều mô hình hợp tác xã nông nghiệp điển hình mang lại hiệu quả kinh tế cao
Trên cơ sở hướng dẫn của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, UBND tỉnh Gia Lai đã lựa chọn 05 HTX tham gia Đề án “Lựa chọn, hoàn thiện, nhân rộng mô hình HTX kiểu mới hiệu quả giai đoạn 2021 - 2025”, trong đó 04 HTX hoạt động trực tiếp trong lĩnh vực nông nghiệp, thủy sản:
- HTX Sản xuất - Thương mại - Dịch vụ - Du lịch - Nông nghiệp Ia Mơ Nông (huyện Chư Păh cũ) là mô hình tiêu biểu kết hợp sản xuất cà phê chất lượng cao với nuôi cá lồng bè và chăn nuôi lợn địa phương. HTX hiện có 478 thành viên, quản lý hơn 800 ha canh tác cà phê, chanh dây, sầu riêng, cung cấp cho các doanh nghiệp chế biến xuất khẩu.
- HTX Công Nông nghiệp và Dịch vụ Hợp Tiến (huyện Chư Prông cũ) phát triển chuỗi giá trị lúa - điều - mì, với doanh thu bình quân 10 tỷ đồng/năm.
- HTXNN Chư A Thai (huyện Phú Thiện cũ) xây dựng thương hiệu “Gạo Phú Thiện” nổi tiếng, với 11 sản phẩm đạt chứng nhận OCOP 3 - 4 sao, sản lượng 300 tấn/năm, đang mở rộng sang mô hình cánh đồng lớn kết hợp nuôi thủy sản xen canh.
- HTXNN Tú An 1 (thị xã An Khê cũ) phát triển vùng nguyên liệu cà gai leo và dược liệu, đồng thời tổ chức thu gom rác thải, hỗ trợ tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới.
Các mô hình này đều được hỗ trợ mạnh mẽ về đào tạo, cơ sở vật chất, xúc tiến thương mại và ứng dụng công nghệ số. Đặc biệt, HTX Ia Mơ Nông đã được dự án VnSAT hỗ trợ hơn 11 tỷ đồng để phát triển hạ tầng và thiết bị sơ chế cà phê, trong đó có phần đầu tư phục vụ nuôi cá kết hợp tưới tiêu tiết kiệm trong khu sản xuất, hướng tới kinh tế tuần hoàn nông - thủy sản.
Ngoài ra, nhiều HTX thủy sản nhỏ ở huyện Ia Pa, Krông Pa, Phú Thiện trước đây đã được hưởng lợi gián tiếp từ các hạng mục hạ tầng đầu tư chung như đường nội đồng, hệ thống kênh mương, bờ bao hồ chứa, máy gặt đập liên hợp và máy sấy nông sản. Một số hộ nuôi cá lồng liên kết thành tổ hợp tác - tiền thân của HTX thủy sản cộng đồng, đang được Sở Nông nghiệp và Môi trường hỗ trợ cấp mã vùng nuôi và tham gia chương trình OCOP địa phương.
Những HTX điển hình này không chỉ giúp nông dân Gia Lai có thu nhập ổn định hơn, mà còn đóng vai trò “đầu kéo” cho phát triển sản xuất hàng hóa, cung cấp dịch vụ đầu vào, chế biến - tiêu thụ sản phẩm, giảm chi phí trung gian, góp phần thực hiện hiệu quả mục tiêu tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng bền vững, thích ứng biến đổi khí hậu.
Đào tạo nguồn nhân lực, thúc đẩy chuyển đổi số và liên kết thị trường
Giai đoạn 2023 - 2025, tỉnh Gia Lai phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, cùng các trường đào tạo HTX vùng Nam - Trung - Tây Nguyên tổ chức hơn 30 lớp tập huấn cho gần 1.000 lượt cán bộ HTX và nông dân. Các nội dung đào tạo tập trung vào quản trị HTX, kế toán tài chính, chuyển đổi số, ứng dụng phần mềm nhật ký sản xuất FaceFarm, truy xuất nguồn gốc iMetos và quản lý sản phẩm OCOP, giúp nâng cao năng lực cho cán bộ và thành viên HTX.
Công tác xúc tiến thương mại cũng được đẩy mạnh. Các HTXNN tiêu biểu như Chư A Thai, Ia Mơ Nông, Hợp Tiến thường xuyên tham gia hội chợ thương mại, trưng bày sản phẩm OCOP Tây Nguyên - Gia Lai, các sự kiện giao thương với doanh nghiệp Nhật Bản, đồng thời được tỉnh hỗ trợ xây dựng website thương mại điện tử và gian hàng trực tuyến để giới thiệu sản phẩm nông - thủy sản sạch.
Cùng với đó, tỉnh thúc đẩy chuyển đổi số trong kinh tế tập thể bằng việc triển khai ứng dụng COOP.66 và hệ thống “Theo dõi - phản hồi thông tin chính sách HTX nông nghiệp” do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phát triển. Các HTX được khuyến khích sử dụng hợp đồng điện tử sContract, ứng dụng thanh toán số và truy xuất nguồn gốc mã QR cho sản phẩm, đặc biệt đối với thủy sản nuôi hồ chứa và nông sản OCOP - những nhóm sản phẩm đang hướng tới thị trường trong nước và xuất khẩu.
Một điểm đáng ghi nhận là các HTX ở Gia Lai đã biết tận dụng tiềm năng nước mặt hồ thủy điện, hồ chứa thủy lợi để phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn nông - thủy sản. Tại huyện Chư Sê, Chư Păh, Ia Ring trước đây, các HTX sản xuất nông nghiệp đã đầu tư lồng bè nuôi cá rô phi, cá trắm, kết hợp tận dụng bùn đáy hồ làm phân bón hữu cơ cho cây trồng. Mô hình này không chỉ giảm chi phí sản xuất mà còn bảo vệ môi trường sinh thái, được đánh giá là hướng đi phù hợp trong bối cảnh biến đổi khí hậu và nhu cầu phát triển xanh.
Hướng tới giai đoạn 2026 - 2030: Mở rộng mô hình, nâng cao giá trị chuỗi nông - thủy sản
Từ kết quả giai đoạn 2021 - 2025, UBND tỉnh Gia Lai đặt mục tiêu nhân rộng ít nhất 10 mô hình HTX hoạt động hiệu quả trong giai đoạn 2026 - 2030, trong đó ưu tiên lĩnh vực nông nghiệp, thủy sản và du lịch sinh thái cộng đồng.
Tổng nhu cầu kinh phí nhân rộng các mô hình ước tính khoảng 11,6 tỷ đồng, trong đó 10 tỷ đồng từ ngân sách Trung ương và 1,6 tỷ đồng từ ngân sách địa phương. Nguồn vốn này sẽ tập trung cho các nội dung: đào tạo nguồn nhân lực, ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số, đầu tư hạ tầng và trang thiết bị, hỗ trợ tư vấn tài chính - đánh giá rủi ro cho HTXNN.
Về lâu dài, Gia Lai định hướng phát triển chuỗi giá trị nông - thủy sản bền vững, gắn với quy hoạch vùng nguyên liệu và hạ tầng chế biến sâu, tạo nền tảng cho các HTX đủ điều kiện tham gia xuất khẩu sang thị trường EU, Nhật Bản và Trung Đông. Bên cạnh đó, tỉnh sẽ khuyến khích liên kết “4 nhà” (nhà nông - nhà khoa học - doanh nghiệp - Nhà nước) để nâng cao năng lực cạnh tranh của sản phẩm, đặc biệt là các nhóm thủy sản nước ngọt, nông sản hữu cơ và sản phẩm đặc trưng vùng cao nguyên.
Các HTXNN và HTX thủy sản Gia Lai đang ngày càng thể hiện vai trò quan trọng trong việc kết nối sản xuất - tiêu thụ - bảo vệ môi trường, góp phần thực hiện hiệu quả các mục tiêu tái cơ cấu ngành nông nghiệp và chương trình xây dựng nông thôn mới. Thành công của các mô hình hợp tác này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn tạo nền tảng vững chắc cho phát triển xã hội nông thôn, hướng tới nền nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại và nông dân văn minh.
Hải Đăng